Een traditie (Latijn: trádere, overleveren) is een gebruik of gewoonte die van de ene generatie op de andere wordt doorgegeven. Sommige zijn nationaal, maar veelal zijn deze gebonden aan een bepaalde regio. En hoewel tradities statisch kunnen lijken, veranderen en vernieuwen deze voortdurend. Doch zijn er vele die met uitsterven bedreigt zijn. Aan de ene kant omdat bepaalde gebruiken niet meer in onze hedendaagse maatschappij passen, anderzijds omdat de nieuwe generaties er geen interesse meer in tonen. Maar er zijn ook tradities die weer helemaal hip zijn geworden en zelfs nog uitbreiden.
Nieuwjaarszingen
Nieuwjaarszingen is een folkloristisch gebruik, dat vooral voorkomt in de Antwerpse Kempen en het Hageland. Kinderen gaan op oudejaarsdag, in de buurt waar ze wonen, deur aan deur om nieuwjaarswensen te zingen. In sommige gemeente wordt dit ook bij de plaatselijke winkels gedaan. Na het wensen krijgen de zangertjes dan een centje, wat snoep of een andere gadget. Zelf ben ik opgegroeid in de Antwerpse rand en heb in mijn kindertijd heel wat jaren aan Nieuwjaarszingen gedaan. De afgelopen 2 decennia leek het mij precies allemaal wat in onbruik geraakt. Maar al voor de coronacrisis waren er toch heel wat gemeente in de Kempen die deze traditie nieuw leven aan het inblazen waren.
Nieuwejaarke zoete
een traditioneel liedje bij het Nieuwjaarszingen
Een varken heeft 4 voeten
4 voeten en ne staart
dat is wel een centje waard
Driekoningen
We blijven in dezelfde tijd van het jaar want met Driekoningen op 6 januari zijn er heel wat tradities. Zo heb je de bekende taarten waarin een ‘boon’ verstopt zit. De driekoningentaart met een soort franchipanevulling werd voor het eerst gebakken in het Franse Pithivier, een gemeente onder Parijs. De traditie waaide later over naar België.
Naast de driekoningentaart is er in verschillende regio’s ook nog het Driekoningen zingen. Net als bij het Nieuwjaarszingen gaan kinderen van al zingend van deur tot deur om snoep en zakgeld te verzamelen. Deze keer gaan ze verkleed als de drie koningen uit het Bijbelse verhaal van Caspar, Melchior en Balthasar. Bij het Driekoningen zingen hebben de kinderen veelal een ster bij zich. Daarom wordt deze traditie ook soms ‘sterzingen’ genoemd. Kinderen knutselen deze ster zelf in elkaar. Er wordt een ster uit papier geknipt en die wordt op een stok of oude bezemsteel gekleefd. Wie wat handiger is, maakt een ingenieuze ster die zelfs kan draaien. Deze ster herinnert aan het Bijbelse verhaal dat de drie wijzen de stal vonden waar Jezus geboren was dankzij een opvallende ster aan het firmament. Deze traditie is wat in onbruik geraakt al maakt het wel een revival mee in sommige regio’s zoals o.a. de Antwerpse Kempen.
Driekoningen, Driekoningen,
een traditioneel liedje bij het Driekoningen zingen
geef mij ‘ne nieuwen hoed;
M’nen ouwen is verslete,
ons moeder mag ‘t nie weten.
Onze vaoder heget gèld
op de rooster geteld.
Verloren maandag
Een traditie die bestaat in verschillende regio’s, verschillende data kent en dan ook verschillende achtergronden. De bekendste is de Verloren Maandag uit de Antwerpse regio. Deze wordt gevierd op de maandag na de zondag (Doopsel van Jezus) na Driekoningen. Deze traditie uit het kerkelijk jaar is vooral in de provincie Antwerpen en in Doornik standvastig gebleven. Maar ook het Waasland is deze traditie aan een opmars bezig, mede dankzij de vele Antwerpenaren die daar zijn komen wonen.
In Aalst hadden ze begin oktober een ‘verloren maandag’. Er werden dan ‘hete broodjes’ gegeten: broodkoeken nog warm uit de oven. Echter is deze traditie uitgestorven. In Sint-Truiden valt hun ‘Verloure Moondag‘ de maandag voor Aswoensdag. Dan trekt de jaarlijkse carnavalsstoet door de straten van de stad.
Maar terug over naar de Antwerpse, en meest bekende Verloren Maandag. Over het ontstaan van deze dag zijn er verschillende theorieën. Uit geschriften van de 13de eeuw en later werd de eedaflegging van ambtenaren aanzien als een ‘verloren’ dag. Omdat te vieren kregen de ambtenaren een goedkoop vleesbroodje te eten. Een andere theorie is dat de dag ontstaan is uit de nieuwjaarsviering van de (Antwerpse) gilden. Dergelijke dag leidde al snel tot werkverzuim en bezoek aan de kroeg. Om de gildenleden veel te laten drinken in de kroegen, trakteerde de kroegbazen op (zoute) worst en vettig brood.
Een laatste theorie is dan weer afkomstig uit de Antwerpse haven. Traditioneel mochten de havenarbeiders op de maandag na de eerste zondag na Driekoningen op kosten van de natiebazen drinken. Daarbij werd hen iets warms te eten aangeboden, samengesteld uit ‘onverkoopbaar’ vlees, en brood. Dat ‘verloren brood‘ zou volgens bepaalde bronnen aan de oorsprong liggen van de specifieke naam van deze dag.
Dus vandaag ook hier in ten huize Herrie in het Waasland: worstenbrood en appelbollen. En zo geven we de Antwerpse traditie niet alleen door aan Oost-Vlamingen maar ook aan West-Vlamingen.
Andere tradities
Natuurlijk zijn er over heel de wereld verschillende tradities. Deze vinden doorheen heel het jaar plaats. Zo kennen we bijvoorbeeld allemaal wel de 1 april-grappen, de advent, Carnavalsvieringen over heel de wereld en het planten van een Mei-boom. Maar ook bij feestdagen van de verschillende godsdiensten zijn er heel wat tradities die plaatsvinden.
Q: Kennen jullie nog tradities die plaatsvinden in jullie regio?
Uitgelichte afbeelding: eigen foto. Het lekkers is van Bakkerij Van Hoorick uit Melsele.
